Sau khi đọc ghi chú và bài đăng trên Facebook của mình, nhiều bạn đặt câu hỏi như nhau: “Tại sao kỹ năng viết và đọc của tôi không tồi mà kỹ năng nghe và nói lại yếu?”, “Tại sao tôi học nghe và nói mãi không thấy tiến triển?”, “Làm thế nào để nghe và nói tiếng Anh thành thạo?” Dựa trên kinh nghiệm học và suy ngẫm về vấn đề ngữ âm, mình sẽ chia sẻ một số thách thức mà mình đã nhận thức trong quá trình học nghe nói tiếng Anh và cách vượt qua chúng.
1. Khía cạnh của những người từ 15 tuổi trở lên khi học nghe nói tiếng Anh
Với tỷ lệ mù chữ ở công dân trên 15 tuổi ở Việt Nam lên đến hơn 97% ở nam giới và hơn 96% ở nữ giới (thống kê của UNICEF, 2012), có thể khẳng định 9/10 người Việt Nam trên 15 tuổi đều thành thạo trong việc đọc và viết tiếng Việt.
Đa phần mọi người mà tôi gặp đều chăm chỉ học một ngôn ngữ ngoại sau khi tròn 15 tuổi, tức là bắt đầu từ cấp 3 trở đi, nếu không muốn nói là nhiều người sẽ bắt đầu muộn hơn. Thực tế, chỉ có các học sinh ở các thành phố lớn như Hà Nội, TP Hồ Chí Minh, Hải Phòng, hay Đà Nẵng mới có cơ hội được học ngoại ngữ một cách đầy nghiêm túc trước tuổi này.
=> Vậy ta có kết luận: 9/10 người Việt Nam khi bắt đầu học ngoại ngữ đều đã thành thạo tiếng mẹ đẻ.
Qua mặt tất cả các điều kiện về môi trường học tập (trường, gia đình, xã hội), cũng như các điều kiện về khả năng tiếp cận thông tin (sách, báo, internet), việc thành thạo tiếng Việt như vậy lại là một vấn đề cơ bản khi một người muốn học nghe nói tiếng Anh.
Tại sao nghe nói tiếng Anh trở thành vấn đề?
Bất cứ ai khi nghe hoặc nhìn thấy một điều gì mới, đều sẽ so sánh (trong tiềm thức) với điều mà người đó đã biết để đối chiếu, tìm ra những điểm tương đồng để định nghĩa những điều mình mới nghe hoặc nhìn thấy. Ví dụ, bạn nhìn thấy một quả táo tây màu xanh lần đầu tiên nhưng bạn biết ngay đó là quả táo vì trước đó bạn đã nhìn thấy quả táo màu đỏ. Mặc dù màu sắc chúng khác hẳn nhau, nhưng hình dáng tương tự nhau của chúng khiến bạn nhận biết đó là quả táo.
Do đó, bạn không hiểu đúng và cũng không truyền đạt đúng những điều bạn muốn diễn đạt. Ví dụ: từ “chin” ở trên, não của bạn tự cho rằng cách phát âm giống với chữ “chin” trong tiếng Việt. Thế là sau này mỗi khi nghe đến từ “chin” chuẩn, bạn không nhận ra nó vì não của bạn cho rằng từ “chin” nó có phát âm khác. Khi bạn muốn nói từ “chin” trong tiếng Anh, bạn lại phát âm sai.
Khó khăn cho người Việt chính là tiếng Việt có quá nhiều điểm khó nhớ. Những điểm khó nhớ đó còn kết hợp với sự chủ quan, cẩu thả, và lười biếng trong cách học tiếng Anh của đa số. Điều này dẫn đến những sai lầm được tạo ra trong tiềm thức nhiều. Những điều đã được hình thành trong tiềm thức thường rất sâu sắc và bạn sẽ mất rất nhiều thời gian để thay đổi (Điều này đã được chứng minh bởi cha đẻ của tâm lý học Sigmund Freud)
Vấn đề gặp phải khi học nghe nói tiếng Anh
Mình sẽ điểm qua một số vấn đề làm cho việc học nghe nói tiếng Anh mãi không tiến triển: (Như đã nói ở trên, ta bỏ qua các điều kiện về môi trường giáo dục và điều kiện tiếp cận thông tin)
Tiếng Việt có thế là ngôn ngữ đơn âm, trong khi tiếng Anh lại phức tạp với nhiều âm thanh
Trong ngôn ngữ đơn âm, mỗi từ chỉ có một âm duy nhất. Do đó, chúng ta thường đọc các âm với độ rõ gần như nhau, vì nếu mất âm nào đó, câu có thể trở nên khó hiểu hoặc thậm chí thay đổi nghĩa. Ví dụ: “mẹ lấy hộ con cái bát” thành “lấy hộ con cái bát” là một sự thay đổi lớn. Vì lý do này, trong tiếng Việt, phát âm mạnh và rõ ràng là quan trọng.
Ngược lại, trong ngôn ngữ đa âm như tiếng Anh, mỗi từ có thể chứa nhiều âm và người nói không phải luôn phát âm chúng với độ rõ như nhau. Sự đa dạng trong cách kết hợp âm tạo nên sự phức tạp của tiếng Anh. Chỉ cần thay đổi trọng âm là có thể tạo ra sự khác biệt lớn trong nghĩa. Ví dụ: “impotent” khác “important” chỉ với sự thay đổi về trọng âm: “impotent” có trọng âm là âm /im/, trong khi “important” có trọng âm là âm /po:/.
Do đó, khi áp dụng cách phát âm tiếng Việt vào tiếng Anh một cách tự nhiên, chỉ cần làm cho trọng âm rõ ràng là đủ. Phát âm mọi âm một cách rõ ràng và mạnh mẽ không chỉ là công việc mệt mỏi mà còn khiến người nghe khó hiểu, bởi vì người bản xứ không phát âm như vậy. Họ chỉ làm rõ trọng âm của từ và câu.
Tiếng Việt coi trọng cả phụ âm và nguyên âm một cách đồng đều.
Tiếng Anh tập trung nhiều vào phụ âm hơn.
Phát âm Tiếng Việt đòi hỏi sự rõ ràng của cả phụ âm và nguyên âm. Ngược lại, Tiếng Anh là ngôn ngữ chủ yếu sử dụng phụ âm. Mỗi âm trong một từ tiếng Anh thường bắt đầu bằng phụ âm, và ngoại trừ trọng âm, các nguyên âm khác thường được phát âm nhanh chóng, thậm chí có khi không phát âm. Ví dụ: từ “American” có thể được hiểu là “ơ-me-ri-cừn”, nhưng thực tế là họ chỉ phát âm như: ə‘me.r.kn (mặc dù phiên âm vẫn ghi rõ là /ə.’mer.i.kən/)
Khi phát âm Tiếng Việt, người ta thường chú ý đến cả nguyên âm và phụ âm, trong khi các phụ âm như /r/, /t/, /l/, /f/, /d/ thường bị bỏ qua khi không có nguyên âm đi kèm. Vì vậy, “wild” thường bị phát âm thành “why”, còn “place” thì thường trở thành “plết”, và còn nhiều ví dụ khác.
Tiếng Việt sử dụng bảng chữ cái La-tinh giống với Tiếng Anh.
Điểm tương đồng này, về phương diện phát âm, không hề hữu ích khi học tiếng Anh. Chỉ khiến cho người mới học dễ bị nhầm lẫn và áp dụng những quy tắc từ Tiếng Việt vào một cách không đúng. Như đã nói trước đó, khi gặp từ “kit” (bộ đồ), não liên tưởng đến chữ “kít” trong Tiếng Việt và có thể phát âm sai, giống từ “kít” trong Tiếng Việt. Nhưng thực tế là chúng khác nhau.
Ngược lại, Tiếng Anh có rất nhiều âm không có trong bảng âm của Tiếng Việt.
Điều này thực sự rõ ràng nhưng nhiều người không nhận ra do tâm trạng tiền định về âm Tiếng Anh tự nhiên hình thành trong tâm trí. Các ví dụ đã làm rõ điều này. Cần nhận ra rằng các âm Tiếng Anh và Tiếng Việt hoàn toàn khác nhau, từ âm /p/ đến cách phát âm của âm /i/, từ cách tạo ra âm “ch” /tSh/ đến âm “sh” /S/. Giữa những ngôn ngữ khác nhau, chúng khác biệt rất nhiều. ĐA SỐ CÁC ÂM TRONG TIẾNG ANH KHÔNG XUẤT HIỆN TRONG BẤT CỨ TỪ NÀO CỦA TIẾNG VIỆT.
Điều này đồng nghĩa với việc khi phát âm tiếng Anh, họng, lưỡi, răng, môi phải hoạt động theo cách hoàn toàn mới. Làm cho đúng điều gì mới đều khó. Như đứa trẻ mới học nói, nói từ “ếch” nhưng lại thành “ất”. Nếu nói không chuẩn, nghe cũng khó nhận ra vì chưa biết âm chuẩn nghe như thế nào.
Có những âm người Việt thường phát âm sai, như:
– Âm /ai/ trong từ “time” thường phát âm thành “a”
– Âm /ei/ trong từ “place”, “plate”, “date” thường phát âm thành “ê” hoặc “ết”
– Âm /ou/ trong từ “post” thường phát âm thành “o”
Và nhiều âm khác nữa.
Đặc tính và tư duy của người Việt Nam
Người Việt Nam thường có tính cách cẩu thả, dễ dãi và LƯỜI. Phát âm khác xa so với người bản xứ, mặc dù có ý muốn nói giống họ, nhưng lại lười lắm, không chăm chỉ luyện nghe, hỏi kiến thức từ người khác đến khi phát âm đủ để người ta hiểu.
Bên cạnh đó, cách học tích cực khiến cho người học không tự động liên kết những kiến thức mình đã học với nhau. Giáo viên nói gì thì hiểu đó, chứ không chỉ nghe mà không kết nối. Ví dụ: chữ “A” trong bảng chữ cái đọc là /ei/, vậy tại sao không áp dụng vào những từ như “place” hay “date” để kiểm tra xem chúng có phát âm là /ei/ hay là “ết” không?
Tích cực trong suy nghĩ, cuộc sống sẽ trở nên thú vị hơn!
2. Học tiếng Anh như thế nào để có khả năng nghe và nói tốt?
Khi đã nhận thức được các vấn đề cơ bản như trên, cách học đúng đương nhiên sẽ xoay quanh việc làm thế nào để giải quyết chúng. Tuy nhiên, trước hết, mình cần các bạn biết những yếu tố nào khiến một người phát âm sao cho người bản xứ dễ hiểu:
- Volume: âm lượng
- Speed: tốc độ
- Pitch: cao độ
- Pausing: ngắt, nghỉ
- Stress: nhấn trọng âm
- Pronunciation: phát âm (ở đây chỉ giới hạn là phát âm của âm đơn lẻ)
- Linking sounds: nối âm
- Management: quản lý từ
Ví dụ: trước đó mình phát âm “place” là “plếtx” thì sau đó đã phát âm là /pleis/, “rain” trước đó là “rên” thì sau đó thành /rein/. Sau này, các kênh như HBO hay Cinemax đã giúp mình khẳng định lại và hoàn thiện những nguyên tắc đó và dần tạo ra một thói quen phát âm càng lúc càng gần với người bản xứ (gần chứ không giống). Sau này khi tiếp thu cách phát âm của tiếng Anh Anh, mình nghe ít BBC nhưng vì đã làm chủ được những thói quen đúng nên chỉnh sửa cách phát âm rất dễ. Bên cạnh đó, kĩ năng phát âm của mình lúc đó đã phong phú hơn nhiều, tức là đã phát âm được tất cả mọi âm trong tiếng Anh rồi, nên cá tính hóa giọng không hề khó.
